«Անհրաժեշտ է բացարձակապես նոր ուժ Հայաստանում»

Մեր հարցերին պատասխանում է «Նոր ժամանակներ» կուսակցության նախագահ ԱՐԱՄ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆԸ:

-Ձեր կարծիքով` խորհրդարանական ընտրությունների քարոզարշավում ի՞նչ պիտի ասվեր, որ չասվեց:

-Քարոզարշավը ցույց տվեց, որ քաղաքական դաշտի պատկերացումները Հայաստանի մասին և Հայաստանի ռեալ վիճակն իրարից բացարձակապես անջատված են: Հայաստանի քաղաքական ուժերը լուծում են ոչ թե Հայաստան պետության, այլ Հայաստան պետության մեջ իշխանության չափաբաժիններին տիրապետելու, տնտեսական հետագա հնարավորություններ ձեռք բերելու խնդիրները: Հայաստան պետության խնդիրները համարյա չարծարծվեցին, եթե դուրս գանք արտագաղթի քննարկումից: Բայց դա հետևանք է, ոչ թե պատճառ, և նշանակում է, որ Հայաստանի քաղաքական դասը հիմնականում գտնվում է վիրտուալ իրականության մեջ:

-Այդպես ավելի հե՞շտ է գոյություն ունենալը:

-Դժվարանում եմ ասել` իրենք այդպե՞ս են ցանկանում, թե՞ հասկանում են: Օրինակ, Սերժ Սարգսյանը շատ լավ հասկանում է, որ ռեալության դաշտում Հայաստանում հեղափոխական փոփոխություններ են պետք, իսկ դա նշանակում է ամբողջապես փոխել իշխանական համակարգը, ուրեմն` միանշանակ կորցնել իշխանությունը: Որովհետև մարդիկ, որ այսօր իշխանություն են, հեղափոխության պարագայում չեն մնա: Ինքնապահպանության բնազդը ուղղակի հեռու է պահում այդ քայլից: Որոշ դեպքերում ՀՅԴ-ի, որոշ դեպքերում Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, որոշ դեպքերում Սերժ Սարգսյանի ելույթներում այդ մտահոգությունը զգացվում է, բայց միս ու արյուն չի ստանում, գաղափարական պայքարի չի վերաճում: Ընտրությունների հիմնական խնդիրն այդ պատճառով դառնում է չափաբաժինների խնդիրը, ի հետևանս ընտրությունների` Հայաստանում մի կողմից աճելու է ապատիան, որովհետև ոչինչ ընտրությունները չփոխեցին, ինչ-որ առումով նույնիսկ վիճակը վատթարացավ, մյուս կողմից` կրեատիվ դասը փորձելու է գտնել նոր քաղաքական հենարան, նոր ուժ, որը սկսի գործել ռեալության դաշտում: Այս ընտրությունները նախորդների համեմատ շատ յուրահատուկ են:

-Ինչո՞վ։ Գործնականում նույն ուժերը լուծում են նույն խնդիրները:

-Յուրահատուկ են հոգեբանական տեսակետից. 14 տարի է` իշխող դասը նույնն է: Ես նկատի չունեմ ՀՀԿ-ն: ՀՀԿ-ն իշխանություն կրող կուսակցությունն է, իշխող դասը քաղաքականության մեջ եղած այն մարդկանց միասնությունն է, որի հիմքը օլիգարխիան է: Այսինքն` 14 տարի օլիգարխիան մեզ մոտ ունի բացարձակ իշխանություն, որը մենք տեսնում ենք միայն մենաշնորհների տեսքով, բայց օլիգարխիան տիրապետում է շատ այլ ռեսուրսների` և՛ քաղաքական, և՛ տնտեսական, և՛ ուժային: Եվ մեծ աշխարհն էլ այս վիճակի հետ համաձայն է:

-Ինչո՞ւ, դա ընդհանրակա՞ն պատկեր է:

-Ո՞րն է ամենաապազգային ուժը, որ հասարակությունն առաջ է շարժում իր մտածելակերպով: Ֆեոդալական հասարակարգից կապիտալիզմին անցման ժամանակ ովքե՞ր էին համարվում ամենաապազգային տարրերը: Այն կապիտալիստները, ովքեր կարծում էին, որ փոփոխությունները չպետք է կապված լինեն ո՛չ ֆեոդալիզմի, ո՛չ ազգային հատկանիշների հետ: Այսինքն` նրանք, ովքեր միմյանց կապված են մի կարգախոսով` փողը հոտ և հայրենիք չունի: Այդ պատճառով էլ բազմամշակութայնություն դավանող երկրները հազվադեպ են լինում սոցիալիստական: Իշխող դասը, փաստորեն, նույնն է, կարող են փոխվել իշխանություն կրող քաղաքական կուսակցությունները: Ժամանակին ՀՀՇ-ն էր, հետո դարձավ ՀՀԿ-ն: Համակարգ փոխելու պարագայում պետական կառույցները պիտի սկսեն գործել պետության շահերի օգտին: Ցավոք, մեր պատկերացումներն աշխարհի մասին, հասկանալի պատճառներով, խորհրդային ժամանակներին են բնորոշ` կա Ռուսաստան, կա մեկը, որ օգնում է բոլորիս: Բայց պիտի հաշվի առնենք, որ աշխարհում քաղաքականությունն արդեն առանձին պետությունները չեն որոշում, այլ աշխարհաքաղաքական կենտրոնները` կաստաները: Կաստաների առկայությունը տարբեր երկրներում թույլ է տալիս տարբեր երկրների իշխանություններին կամ իշխանությունների հատվածներին միացնել գործընթացները, որոնք ունեն իրենց ծրագրերին ծառայելու խնդիր:

-Եվ ի՞նչ են այդ կաստաները որոնում Հայաստանում:

-Բոլորովին վերջերս Վլադիմիր Պուտինի ուղերձը` ուղղված Գագիկ Ծառուկյանի կազմակերպած համաժողովին, այդ օրն ամենից շատ հիշատակեց «Ազատություն» ռադիոկայանը: Խորհրդային մեր պատկերացումներով` այդ ուղերձին ամենաքիչը պիտի անդրադառնար «Ազատությունը», որ ԱՄՆ-ի պետդեպարտամենտի խոսափողն է: Այս օրինակը վկայում է, որ կան ընդհանուր շահեր: Խմբավորումների ընդհանուր շահերը մեզ համար պիտի ընկալելի դառնան, որպեսզի հասկանանք` ի՞նչ են Հայաստանից ուզում: Հայտնի է, որ ԲՀԿ-ն ռուսական կողմնորոշում ունի, ուստի անհասկանալի է կուսակցության համամասնական ընտրացուցակի երկրորդ սյունակում գտնվող Վարդան Օսկանյանի ներկայությունը, մարդ, որ երբևէ չի համարվել ռուսամետ գործիչ:

-Գուցե մտածողության կարծրատի՞պն է սխալ գործում:

-Կարծրատիպի խնդիր չէ, մենք պիտի հասկանանք, որ բոլոր պետությունները, այդ պետություններում գործող խմբավորումները, Հայաստանը համարելով անկախ երկիր, առաջ են մղում իրենց աշխարհաքաղաքական շահերը և այդ շահերի կենսագործման ճանապարհին ձեռնարկում են իրենց ձեռնտու քայլեր: Նրանց թվում, բնականաբար, Ռուսաստանը: ԽՍՀՄ-ի ժամանակ այդպես չէր. Ռուսաստանը կարող էր քայլ անել Հայաստանի օգտին ի հաշիվ ԽՍՀՄ-ի: Հիմա բոլորը փորձում են Հայաստանը մղել ինչ-որ տեղ:

-Ո՞րն է հիմա մեր «պայծառ ապագան»:

-Շատ ավելի ընդհանրական, քան` ՀՀԿ՞-ն շատ ձայներ կհավաքի, թե՞ ԲՀԿ-ն, որ արտաքին քաղաքական դաշտի համար առանձնապես կարևոր չէ: Հիշո՞ւմ եք «ՈՉ»-ի շարժումը, որը դեմ էր հայ-թուրքական արձանագրություններին: Ովքե՞ր էին այդ շարժման ամենաակտիվ մասնակիցները: ՀՅԴ-ն, «Նոր ժամանակները», «Ժառանգությունը», ՀԴԿ-ն, ԺԿ-ն, ԲՀԿ-ն, որ բացահայտորեն դեմ չէր, բայց և չէր ողջունում: Երկուսուկես տարի հետո համադրենք` ո՞ւմ հետ է հիմա դաշինք կազմել «Ժառանգությունը»: «Ազատ դեմոկրատների», որի գաղափարախոսությունը հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցում հայտնի է վաղուց: Ո՞վ է ԲՀԿ-ի երկրորդ համարը, հազիվ թե նա երբևէ դեմ է եղել Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հաստատմանը: «Նոր ժամանակները» քաղաքական գործընթացներին չմասնակցեց, որ ամբողջությամբ չփչանա: ՀՅԴ-ի քարոզարշավը բավականին հետաքրքիր է, գրվող տոկոսները ցույց կտան, որ դերակատարությունն այդքան էլ մեծ չէ: ՀԴԿ-ի մասնակցությունը ընտրություններին, իմ կարծիքով, սխալ էր, ԺԿ-ն զրկված է իր հեռուստաալիքից:

-Այսինքն` ի՞նչ է մնում չոր հաշվեկշռում:

-Մնում է ռուս-ամերիկյան շահերի համադրում ԲՀԿ-ում: Խորհրդարանում ունենում ենք մի կուսակցություն, որն իր գաղափարական հենքով այնքան էլ դեմ չէ հայ-թուրքական հարաբերություններին: Շատ աղբյուրներ հավաստում են, որ թուրքերի հետ շարունակվում են բանակցությունները տարբեր ուղղություններով և մակարդակներով: Ինչո՞ւ: ԱՄՆ-ի պարագայում ամեն ինչ հասկանալի է: ԱՄՆ-ը, որպես ՆԱՏՕ-ի անդամ երկիր, շահեր ունի Թուրքիայում: ԵՄ գլխավոր երկրներից Ֆրանսիան հնարավորն անում է, որ գործընթացներն այդքան արագ չլինեն` նույնպես ելնելով իր աշխարհաքաղաքական շահերից` Թուրքիայի ԵՄ չմտնելու և այլն: Ֆրանսիան շատ լավ հասկանում է` ճամփաբաժանը կորցնելուց հետո ինչքան են բարդանալու Եվրոպայի և Մերձավոր Արևելքի ապագա գործընթացները: ՈՒնենալով իր աշխարհաքաղաքական պատկերացումները` Ֆրանսիան կողմ է Հայաստանի պահպանությանը:

-Իսկ Ռուսաստա՞նը:

-Հայաստանում է ՌԴ ռազմաբազան, որ Հայաստանը պաշտպանում է ՆԱՏՕ-ից` մի կողմից, մյուս կողմից` ՌԴ-ն այսօր ՆԱՏՕ-ի մերձավոր դաշնակիցն է սկսում դառնալ. ՈՒլյանովսկում բազա է կառուցվում ՆԱՏՕ-ի Աֆղանստան թռչող ինքնաթիռների համար։ Շատ հետաքրքիր է, որ ՌԴ ընտրված նախագահի շրջապատում մարդիկ կան, որ թուրքական գործոնը շատ են կարևորում, նույնիսկ Աթաթուրքի անվան մրցանակ ստացող կա:

-Որո՞նք են աշխարհաքաղաքական ուժերի սպասելիքները Հայաստանից, եթե անձերի պարագայից դուրս ենք դիտում և առաջնորդվում ենք շահերով:

-Ռուսաստանի տնտեսական դաշտում գործող բավականաչափ լուրջ ուժեր կան, որոնք մասնակցում են տնտեսական կարևոր նախագծերի Թուրքիայում, մասնավորապես` «ԹուրքՍելում», հեռահաղորդակցության, կապի ոլորտի բիզնեսում: Ռուսաստանի լեռնային հրեաների մի մեծ կոհորտա լուրջ դիրքորոշումներ ունի և բավականաչափ մեծ բիզնես Չինաստանի հետ, թուրքական ապրանքների մոտ 60 տոկոսի ներկրողն է Ռուսաստան: Սրանք ներքևի օղակներն են, բայց օղակները բարձրանում են մինչև բավականաչափ լուրջ չինովնիկների աստիճանի, նրանք ևս թուրքական բիզնեսի հետ խոր կապեր ունեն: Ավելին` թուրքերը ռուսական որոշ ընկերությունների առաջարկում են էլեկտրաէներգիայի գնումներ կատարել, հեռահաղորդակցման բավականաչափ մեծ շուկա ստեղծել` ճյուղավորվելով նաև այստեղ, կբացվի ճանապարհը, և ռուսական երկաթուղագծերը զարգացման լավ հնարավորություններ կստանան` Թուրքիայով մեծ աշխարհի հետ կապվելու: Թուրքիայի վարչապետն անձամբ առաջարկել է անհրաժեշտության դեպքում ամեն տարի Հայաստանում կատարել 3-4 միլիարդ դոլարի ներդրում:

-Ինչի՞ դիմաց են «շռայլ սիրալիրությունները» հատկացվում Հայաստանին:

-Պայմանները, իհարկե, նույնն են` ցեղասպանության ճանաչումից հրաժարում, ԼՂ հակամարտության կարգավորման բանակցություններում Թուրքիայի մասնակցություն: Պատահական չէ, չէ՞, որ ընտրարշավի սովորական ընթացքի մեջ անսպասելի Սերժ Սարգսյանը հանկարծ ասում է, որ Թուրքիան երբևէ չի կարող բանակցային կողմ լինել: Ակնհայտ է դառնում, որ աշխարհի որոշակի մի խմբավորում, որ ներկա է թե Եվրոպայում, թե ԱՄՆ-ում, թե Ռուսաստանում, մեզ մղում է մի ուղղությամբ, որի ճանապարհին են մահմեդական Իրանը և Թուրքիան: Իրանի հետ ունենք լավ հարաբերություններ, որի հաստատումն են որերորդ անգամ ՀՀ ԱԳ նախարարի այցը Թեհրան և հանդիպումների մակարդակը: Մեր բախտը չի բերում, որ մեր սահմանին մոտ է Ատրպատականը, որը բնակեցված է մեծ մասամբ ադրբեջանցիներով: Եթե Իրանում իրավիճակը ապակայունանա, հնարավոր է երկրի պառակտում, որի ժամանակ Ատրպատականը կանջատվի, և շատ մեծ հարց է, թե ինչ քաղաքականություն կվարի: Եթե «սովետական» ադրբեջանցիները 7 միլիոն են, նրանք` 20: Այս առումով Թուրքիան ավելի կայուն է, և արաբական գարունից հետո դառնում է լուրջ խաղացող տարածաշրջանում` սուննիական աշխարհի որոշակի խնդիրները լուծող և շիաների հետ կամրջող: Հիմա հաշվարկեք` Վրաստանի անհասկանալի-անկանխատեսելի քաղաքականությունը, ռուսական որոշակի շահերը Թուրքիայում... Թեպետ, եթե ռուսական պատմությանն ես նայում, ամեն 50 տարին մեկ Ռուսական կայսրությունը Թուրքիայի հետ մի պատերազմ է վարել, և երբևէ շահերի համընկնում չի եղել ու չի լինում: Թուրքիան, օրինակ, Սև ծովը ներքին ծով դարձնելու ծրագիր ունի, դա բավականաչափ լավ գիտեն Ռուսաստանում: Ռուսաստանում ցանկություն կա, որ Թուրքիան դառնա Եվրասիական միության անդամ ապագայում: Դեռ Նիկոլայ Բերդյաևի, Լև Գումիլյովի պատմականության տեսությունն էր կանխագծում սլավոնական և թուրքալեզու ազգերի միություն ստեղծելը: Եթե Եվրասիական միությունը չքննարկենք որպես նախկին ԽՍՀՄ-ի մոդելի վերստեղծում, այլ փորձենք գաղափարախոսություն որոնել, պիտի արձանագրենք, որ նման գաղափարներ եղել են միշտ, չեն իրագործվել երբեք:

-Լավ, եթե աշխարհաքաղաքական առնչություններն ավելի առարկայացնենք` դա նշանակում է հայ-թուրքական հարաբերությունները առաջիկայում «արթնանալո՞ւ են», թե՞ նշանակում է, որ այդ հարաբերությունները վակուումային դաշտում են:

-Քաղաքական դաշտի ներքին դասավորվածությունը փորձում են այնպիսին դարձնել, որ աշխարհն ավելի հեշտությամբ լուծի հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցը: Սա միանշանակ է, և սա առաջին խնդիրն է: Երկրորդ խնդիրը մնում է Ղարաբաղը: Պարզ է, որ առանց Ռուսաստանի այս խնդիրն աշխարհը չի լուծելու: Բայց նաև աշխարհն իր խնդիրներն ունի լուծելու և եթե դիմում է իր մի մասը հանդիսացող Ռուսաստանին այդ հարցը լուծելու համար, իսկ մենք ոչինչ չենք կարողանում անել, Ռուսաստանն անելու է այն, ինչ աշխարհն ուզում է` լուծելու է հարցը: Կրկնում եմ` խորհրդային մտածողության կանոններն արդեն 20 տարուց ավելի է` չեն գործում:

-Ձեր դիտարկումների շրջագծո՞ւմ են Եվրախորհրդարանի բանաձևերը, որոնք Լեռնային Ղարաբաղի հարցի լուծում են ակնկալում:

-Եվրախորհրդարանի բանաձևը Հայաստանի ու Ադրբեջանի ասոցացված անդամությունն ուղղակիորեն կապում է Ղարաբաղի հարցի լուծմանը: Սա նշանակում է, որ ԵՄ-ն հիմա բոլոր խնդիրները, այդ թվում` վարկերի տրամադրումը, կապելու է Ղարաբաղի խնդրի լուծման հետ: Ֆրանսիան, իհարկե, որոշակի քայլեր կանի, որ Հայաստանը շատ չթուլանա, բայց փաստը մնում է փաստ: Սրանք, իսկապես շատ հստակ աշխարհաքաղաքական մեսիջներ են, որ աշխարհը մեզնից սպասում է Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի լուծում և հայ-թուրքական սահմանի բացում:

-Խորհրդարանական ընտրություններից հետո և նախագահականից առաջ մենք պատրա՞ստ ենք այդ հարցերի լուծմանը:

-Խորհրդարանական ընտրություններից հետո, եթե ԲՀԿ-ն չի միանում հեղափոխական ալիքին (որը կարող է բարձրանալ, եթե ընտրություններում մեծ կեղծիքներ լինեն), ունենում ենք շատ հետաքրքիր դասավորություն և մեծ հաշվով` երկկուսակցական համակարգ: Երկու ուժերն էլ` Պուտինի ձեռամբ «ողջունված»:

-Իսկ ընդդիմությունը խորհրդարանում ոչ մի ո՞ւժ է լինում:

-Եթե խորհրդարանում չենք ունենում ռեալ ընդդիմություն, ունենում ենք թուլացած երկկուսակցական համակարգ` Ռոբերտ Քոչարյան+Սերժ Սարգսյան տանդեմով: Եվ ստացվում է, որ, բացի ՀՅԴ-ից ու «Նոր ժամանակներից», համարյա բոլոր քաղաքական ուժերը գտնվում են նույն դաշտում: Ոչ ոք չի ասում, որ Թուրքիայի հետ պետք չէ հարաբերությունները բարելավել, կամ` ԼՂ հարցն ընդմիշտ պիտի մնա չլուծված: Բայց լուծումն այս փուլում լինելու է կատեգորիկ մեր դեմ:

-Ինչո՞ւ:

-Որովհետև Հայաստանը չունի այն ներուժը, որ իր օգտին որոշումներ անցկացնի: Առավել ևս, որ 3 օրից ՌԴ նախագահ է դառնում մի մարդ, որ շատ ավելի կոշտ է իր քայլերում` լիբերալ համարվող Դմիտրի Մեդվեդևից: Որովհետև արդեն ժամանակն է հասկանալու, թե ինչ է նշանակում ազգային բևեռ: Հավատացեք, որ եթե Սերժ Սարգսյանն ամբողջությամբ իբրև երկրի նախագահ և խորհրդարանական մեծամասնություն ունեցող ուժի ղեկավար դեմ լինի այս գործընթացներին, միայնակ չի կարողանալու ո՛չ գործընթացից դուրս գալ, ո՛չ գործընթացը կասեցնել: Եթե Հայաստանն այնքան ուժեղ լիներ, որ 69-70-միլիոնանոց Թուրքիայի հետ կարողանար հավասարը հավասարի փոխհարաբերության մեջ մտնել, և վստահություն լիներ, որ մեր ժողովրդագրական վիճակը առաջիկա 10 տարում այնպես չի փոխվի, որ անունը կունենանք, ամանում չենք ունենա, արժեր գործընթացի մասին մտածել: Հավելեք ևս մի հանգամանք. ներքաղաքական առումով բոլորը համաձայնել էին, որ օլիգարխներ չեն լինելու նոր խորհրդարանում: Ինչո՞ւ եկան: Արդյո՞ք Սերժ Սարգսյանն իսկապես պատգամավորության թեկնածու չգտավ: Շինծու է նաև նրանց բերելիք ձայների միֆը` օլիգարխը չլինի, ով էլ ձայն գնելու լինի` կգնի: Իրականում խորհրդարանում անհրաժեշտ են այնպիսի պատգամավորներ, որ ի սրտե համոզված են` Թուրքիայի հետ առևտուրը ճիշտ է, այնտեղ հանգստանալն ու բիզնես անելը ճիշտ է, հայկական 50000-անոց համայնքը ճիշտ է... Քաղաքական խոր վերլուծությունների և աշխարհաքաղաքական իրավիճակի գիտակցությունը բացակայում է` սա մեղադրանք չէ, սա փաստ է, օբյեկտիվ ռեալություն, երբ պատգամավորների մեծամասնությունը, ազգային առաջնորդի հավակնություն ունեցողները ի սրտե հավատում են, որ ամեն ինչ ճիշտ է:

-Ի՞նչը կարող է մեր դիմադրողականությունը մեծացնել:

-Անհրաժեշտ է բացարձակապես նոր ուժ Հայաստանում:

-Որտեղի՞ց պիտի նման ուժ հայտնվի:

-Դուք ինձ հարցնում եք` խեղդվողը պիտի լողա՞, թե՞ խեղդվի: Ես կարծում եմ` պիտի լողա, եթե նույնիսկ լողալ չգիտի: Մեզ անհրաժեշտ է նոր ուժ շատ ռեալ ծրագրով և շատ հստակ գործելակերպով, ոչ այնպես, որ մի օր արմատական ընդդիմություն է, մի օր` քաղաքական երկխոսող, երրորդ օրը վերստին արմատական է, չորրորդ օրը ազգային օլիգարխիաներ է գտնում...

-Որ այդ ուժը Հայաստանի պայմաններում գործի, համարյա թե դիկտատուրա է պետք:

-Որ այդ ուժը աշխատի, դեռ պիտի ձևավորվի, կարողանա բնակչության բավականաչափ մեծ հատվածի գիտակցության մեջ հիմնավորել իր անհրաժեշտությունը: Գիտեք, երբ քաղաքական ուժերն ընտրարշավի առանցքը դարձրին սոցիալական հարցերը, նմանվեցին այն մարդուն, ում տունն այրվում է, իսկ նա հարցնում է` այսօր հաց առե՞լ եք: Ի վերջո, սոցիալական խնդիրների լուծման բանալին էլ գաղափարախոսական է` պիտի մնանք, լինենք, շատանանք, որ ինչ-որ բան կարողանանք անել: Եվս մի համեմատություն. այս պահին, փաստորեն, նույն գործընթացը տեղի է ունենում Տաջիկստանի և Ղրղզստանի հետ` ՈՒզբեկստանը փակել է Տաջիկստանի բոլոր ելքերը և երկու պետություններին էլ մղում է դեպի Աֆղանստան, ինչը նշանակում է այդ ազգերի իսպառ ոչնչացում: Նույն ձեռագիրն է: Բայց թող որևէ մեկը չմտածի, որ իրավունք ունի փորձարարության: Անհրաժեշտ պահին Հայաստանը միշտ էլ ունի իր հակախաղը: Ընդ որում` բոլոր դաշտերում:

Զրույցը վարեց

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԸ

Մեկնաբանություններ